ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREY

Çeşitli nedenlerle bireysel özellikleri ve eğitim yeterlikleri açısından yaşıtlarından beklenilen düzeyde anlamlı farklılık gösteren bireylerdir. Özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler durumlarına uygun programlar ile hayata hazırlanabilir. Doğru eğitim bireylerin fiziksel zihinsel ve sosyal gelişmelerine destek olur.

Özel gereksinimli bireyler kendilerini ifade etmede zorlanabilir. Özel gereksinimli bireylere karşı davranış biçimlerine dair ipuçları arasında; empati göstermek, saygı çerçevesinde iletişim kurmak, üslubumuza dikkat etmek, bağımsızlığı desteklemek, eşit haklar ve fırsatlar sunmak,  destekleyici bir toplum oluşturmak gibi değerler yer alır. Özel gereksinimli bireyler kimlerdir?

Zihinsel yetersizlik: Sosyal beceri öz bakım, kavramsal becerilerinde eksiklik yaşayan kişilerdir.

Özel Öğrenme Güçlüğü: Öğrenme yeteneğinin temelini oluşturan okuma, yazma ve matematik olmak üzere üç alandan birinde devam eden yetersizliği ifade eder. Etkilenebilecek diğer özel beceriler arasında düşünceleri yazılı kelimelere koyma, heceleme, okuduğunu anlama, matematik hesaplama ve matematik problemlerini çözme yeteneği

Dil ve Konuşma Güçlüğü: Dil, konuşma ve ses bozuklukları iletişim ve ilişkili alanlarda meydana gelen problemler sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu problemler, fonemlerin yanlış kullanımından dili anlama ve kullanma yetersizliğine veya fonksiyonel konuşma ve beslenme için gerekli olan oral-motor mekanizmanın kullanma yetersizliğine kadar değişkenlik gösterebilir.

Otizm Spektrom Bozukluğu: Sosyal etkileşim, ilgi ve etkinlik sınırları, sözel ve sözel olmayan iletişim gibi durumlara özgü eğitim ve desteğe ihtiyaç duyabilirler.

Bedensel yetersizlik: Kas iskelet ve sinir sisteminde meydana gelen sorunlar nedeni ile zorluk yaşayan kişilerdir.

Görme ve işitme yetersizliği: Görme ve işitme duyusunu kısmen veya tamamen kaybeden bireylerin yaşamını olumsuz etkilemesi anlamına gelir.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Aşırı hareketlilik veya dürtüsellik gibi özelliklerin belirgin olduğu bireylerdir.

Üstün ve özel yetenek: Kişiler zeka, yaratıcılık, sanat ya da liderlik gibi çeşitli alanlarda yüksek performans gösterirler.

ZİHİNSEL YETERSİZLİK VE ZİHİN KURAMI

Zihinsel Yetersizlik

Zihinsel yetersizlik, bir kişinin öğrenme, iletişim kurma, günlük yaşam becerilerini kazanma ve bağımsız olarak yaşam sürdürme yeteneklerini etkileyen bir durumdur. Bu durum, genellikle doğuştan veya erken çocukluk döneminde ortaya çıkar ve yaşam boyu devam eder. Zihinsel yetersizliğin birçok farklı nedeni olabilir, bunlar arasında genetik faktörler, doğum sırasında meydana gelen sorunlar ve çevresel faktörler yer alabilir.

Zihinsel yetersizliğin bazı belirtileri şunlardır:

 * Öğrenme güçlüğü: Yeni bilgiler öğrenmekte ve hatırlamakta zorlanma.

 * Dil ve iletişim sorunları: Düşüncelerini ifade etmekte ve başkalarını anlamakta güçlük çekme.

 * Sosyal becerilerin sınırlı olması: Diğer insanlarla etkileşim kurmakta zorlanma.

 * Motor becerilerin gelişmemesi: Fiziksel aktivitelerde zorlanma.

 * Bağımsız yaşam becerilerinin eksikliği: Kendine bakım, ev işleri ve para yönetimi gibi becerilerde zorlanma.

Zihin kuramı

Zihin kuramı, başkalarının zihinsel durumlarından (düşünce, inanç, istek, niyet vb.) anlam çıkarma, bu çıkarımı onların ne söyleyeceklerini yorumlamada kullanabilme, nasıl davranacaklarını sezebilme ve bir sonraki adımlarını tahmin edebilme becerisi olarak tanımlanır. 

Daha kolay anlaşılabilir olması açısından zihin kuramını   şöyle de örneklendirebiliriz. Çocuklar elleri ile gözlerini  kapattıklarında saklandıklarını düşünürler. (ben annemi görmüyorum bu demek oluyor ki oda beni görmüyor , saklandım!) Çünkü zihin kuramı gelişmemiştir. Yada çocuk telefonda konuştuğu kişinin de kendisinin ne yaptığını gördüğünü sanır ve telefonda konuştuğu kişiye sanki oda orda onun ne yaptığını yada neyle oynadığını, yada kardeşinin oyuncağını nasıl aldığını biliyor veya görmüşçesine yanıtlar verir.

Yapılan birçok araştırma sonucuna göre, zihin kuramı yetenekleri daha iyi düzeyde olan çocukların, diğer çocuklara oranla daha fazla sosyal alan becerisi gösterdiklerini ve daha fazla işbirliği gerektiren oyun becerisi kazandıklarını, aynı zamanda da olumlu sosyal davranışlarının daha fazla olduğunu göstermektedir.

Bazen çocukların zihin kuramı gelişiminde yetersizlik ve ya bozukluklar gözlenebilir. Zihin kuramı gelişiminde ortaya çıkan bozulmalar, diğer kişilerin davranışlarının arkasındaki sebebin anlaşılmasında problem yaşanmasına yol açar. Aynı zamanda; sosyal uyaranları işlemleme becerilerinde eksikliğe neden olur. Bu durum, çevredeki kişilerle sağlıklı ilişki kurulmasını da olumsuz etkiler.

           Zihin kuramının önemi 

 * Sosyal ilişkiler: İnsanların birbirleriyle sağlıklı ilişkiler kurmalarını sağlar.

 * Empati: Başkalarının duygularını anlama ve onlara karşı duyarlı olma yeteneğini geliştirir.

 * Problem çözme: Farklı bakış açılarını görebilme ve sorunlara farklı çözümler üretebilme becerisini destekler.

Zihinsel Yetersizlik ve Zihin Kuramı İlişkisi

Zihinsel yetersizliği olan kişilerde zihin kuramı becerisi genellikle gelişim geriliği gösterir. Bu durum, onların sosyal etkileşimlerde zorlanmalarına, başkalarının duygularını anlamakta güçlük çekmelerine ve yanlış yorumlamalara yol açabilir. Ancak, uygun eğitim ve terapi yöntemleriyle zihin kuramı becerileri geliştirilebilir.

Zihin kuramı becerilerini geliştirmek için yapılan çalışmalar

 * Sosyal beceri eğitimleri: Rol oynama, grup çalışmaları ve gerçek hayat senaryoları gibi yöntemlerle sosyal etkileşim becerileri öğretilir.

 * Dil terapisi: Dil ve iletişim becerilerini geliştirerek düşünceleri daha iyi ifade etme ve başkalarını anlama yeteneği desteklenir.

 * Bilişsel davranışçı terapi: Yanlış düşünce kalıplarını değiştirerek daha gerçekçi bir bakış açısı kazanmalarına yardımcı olunur.

Özetle, zihinsel yetersizlik ve zihin kuramı birbirini etkileyen iki önemli kavramdır. Zihinsel yetersizliği olan kişilerde zihin kuramı becerilerinin gelişimi, onların sosyal yaşama katılımlarını artırmak ve yaşam kalitelerini yükseltmek için önemlidir.

Not: Bu bilgiler genel bir çerçeve sunmaktadır. Her birey farklıdır ve durumuna özel bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.

Daha fazla bilgi için bir uzmana danışabilirsiniz.

GELİŞİM GERİLİĞİ

Gelişim geriliği, bir çocuğun yaşına göre beklenen fiziksel, zihinsel, duygusal ya da sosyal gelişim düzeyine ulaşamaması durumudur. Bu gerilik, bir çocuğun bir veya daha fazla gelişim alanında, tipik gelişim gösteren yaşıtlarından daha yavaş ilerlemesine veya geride kalmasına neden olabilir.

Gelişim geriliği, birçok farklı sebepten kaynaklanabilir ve bu sebepler genetik, çevresel veya sağlıkla ilgili faktörler olabilir.

Gelişim geriliğinin başlıca sebepleri

1.    Genetik Faktörler: Down sendromu, Fragile X sendromu gibi genetik bozukluklar gelişim geriliğine yol açabilir.

2.    Doğum Öncesi ve Doğum Sırasındaki Faktörler: Anne karnındaki enfeksiyonlar, gebelikte yaşanan sağlık sorunları, düşük doğum ağırlığı, erken doğum gibi faktörler gelişim geriliği riskini artırabilir.

3.    Çevresel Faktörler: Yetersiz beslenme, zorlu yaşam koşulları, aile içindeki travmalar veya ihmal, çocuğun gelişimini olumsuz etkileyebilir.

4.    Zihinsel veya Fiziksel Engeller: Otizm, serebral palsi, işitme veya görme engelleri gibi durumlar da gelişim geriliğine yol açabilir.

5.    Sağlık Sorunları: Kronik hastalıklar, metabolik bozukluklar veya beyinle ilgili hastalıklar gelişim geriliğine neden olabilir.

Gelişim geriliği, çeşitli alanlarda kendini gösterebilir:

·         Motor Gelişim: Çocuğun kas ve motor becerilerindeki yavaşlama, yürümek, koşmak, yazı yazmak gibi becerilerde gecikme.

·         Dil ve Konuşma Gelişimi: Konuşma gecikmesi, kelime dağarcığının yetersizliği veya anlama sorunları.

·         Bilişsel Gelişim: Öğrenme yeteneği, problem çözme becerileri ve hafıza sorunları.

·         Sosyal ve Duygusal Gelişim: Yaşıtlarıyla etkileşimde zorluklar, duygusal tepkilerde anormallikler veya empati eksiklikleri.

Gelişim geriliği, çocuğun fiziksel, bilişsel, dilsel veya sosyal gelişiminin yaşına göre geride kalması durumudur. Bu durumda yapılabilecekler arasında şunlar yer alabilir:

1.      Erken Tanı ve Müdahale: Gelişim geriliği erken yaşta tespit edilirse, uygun müdahale ile gelişim desteklenebilir. Çocuk gelişim uzmanları, psikologlar ve pediatristler bu süreçte yardımcı olabilir.

2.      Terapi ve Rehabilitasyon: Çocuğun özel ihtiyaçlarına göre, konuşma terapisi, fizyoterapi, ergoterapi veya davranışsal terapi gibi çeşitli terapiler uygulanabilir.

3.      Bireyselleştirilmiş Eğitim Planları: Özel eğitim öğretmenleri, çocuğun ihtiyaçlarına yönelik bireyselleştirilmiş eğitim planları hazırlayarak çocuğun gelişimini destekleyebilir.

4.      Aile Desteği ve Eğitim: Ailelere, çocuklarının gelişimini nasıl destekleyecekleri konusunda rehberlik edilmesi önemlidir. Evde yapılabilecek basit egzersizler ve aktivitelerle çocuk desteklenebilir.

5.      Sosyal Destek: Gelişim geriliği olan çocuklar için sosyal destek grupları oluşturulabilir, ailenin ve çocuğun yalnız hissetmemesi sağlanabilir.

6.      Düzenli Kontroller ve izleme: Çocuğun gelişimi düzenli olarak takip edilmelidir. İlerleme kaydedilip kaydedilmediği, yeni gelişen beceriler veya ihtiyaçlar gözlemlenmelidir.

Bu tür bir durumun tedavisinde, her çocuk için en uygun yöntem belirlenmeli ve uzmanlar tarafından yönlendirilmelidir.

Gelişim geriliği olan çocukların erken dönemde tespit edilmesi çok önemlidir. Erken müdahale ve terapi, çocuğun gelişiminde önemli ilerlemeler kaydedilmesini sağlayabilir. Gelişim geriliği tedavi edilemese de, çocukların yaşam kalitesini iyileştirecek çeşitli destek ve eğitim yöntemleri mevcuttur. Bu nedenle ailelerin ve eğitimcilerin dikkatli bir şekilde izleme yapması, gerektiğinde profesyonel yardım alması gereklidir.

AKADEMİK BECERİ EĞİTİMİ

Akademik beceri eğitimi, bireylerin temel eğitim alanlarında bilgi ve becerilerini geliştirmelerine yönelik bir süreçtir. Özellikle gelişim geriliği olan çocuklar için bu eğitim, onların okuma, yazma, matematik ve diğer akademik alanlardaki becerilerini geliştirmeye odaklanır. Akademik beceri eğitimi, genellikle aşağıdaki alanlarda verilir:

1.      Okuma ve Yazma:

Ø  Okuma becerileri: Harf tanıma, sesleri doğru okuma, kelime dağarcığı geliştirme ve okuma hızını artırma.

Ø  Yazma becerileri: Harf yazma, doğru yazım kurallarını öğrenme, cümle kurma, kompozisyon yazma.

Ø  Fonolojik farkındalık: Sesleri tanıma ve kelimelere dönüştürme becerisi, okuma ve yazma yeteneklerini temel alır.

2.      Matematik:

Ø  Temel sayılar: Sayıları tanıma, sıralama ve sayma, toplama ve çıkarma gibi temel hesaplama becerileri.

Ø  Matematiksel kavramlar: Geometri, zaman, para birimleri gibi daha ileri

Ø  düzey kavramları öğrenme.

Ø  Problem çözme: Matematiksel problemleri anlamlandırma ve çözme becerileri geliştirme.

3.      Dil Becerileri:

Ø  Dil gelişimi: Dilin doğru kullanımı, kelime bilgisi geliştirme, dil bilgisi kuralları öğrenme.

Ø  İletişim becerileri: Hem sözlü hem de yazılı iletişimde etkin olma, anlamlı ve doğru cümleler kurma.

4.      Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları (BEP):

Ø  Gelişim geriliği veya öğrenme güçlüğü olan çocuklar için, onların özel ihtiyaçlarına göre kişiselleştirilmiş eğitim programları uygulanabilir.

Ø  Bu programlar, çocuğun güçlü yönlerine göre şekillendirilir ve daha zorlayıcı alanlarda ek destek sağlar.

5.      Teknolojik Destek ve Araçlar:

Ø  Bilgisayarlar, tabletler ve özel yazılımlar kullanılarak akademik becerilerin öğretimi daha etkili hale getirilebilir.

Ø  Eğitim oyunları, sesli kitaplar ve interaktif uygulamalar, öğrenmeyi eğlenceli hale getirebilir.

Akademik beceri eğitimi, sürekli destek ve uygulama gerektiren bir süreçtir. Bu nedenle, öğretmenlerin, ailelerin ve uzmanların birlikte çalışarak çocuğun gelişimini izlemeleri önemlidir.

OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ

Özel öğrenme güçlüğü olan bazı bireyler, okullarda uygulanmakta olan ses tekniği ile okuma ve yazmayı kavramakta güçlük çekmektedirler. Bu öğrenciler sesleri öğrenseler bile heceleri oluşturmada zorlanmaktadırlar. Yazı yazmada zorluk, harfleri ters yazma, heceleri tersinden okuma, kelimeleri eksik yazma gibi zorluklarla karşılaşmaktadırlar.

Karşılaşılan bu zorlukları dikkate alarak, okuma ve yazma çalışmalarımız için geliştirmiş olduğumuz ve bireyin kişisel özelliklerine göre uygulama esnekliği sağlayan bir yöntemle, okuma yazmayı öğretiminde büyük ölçüde başarı elde edilmektedir.

Okuma yazma çalışmalarımızın yanı sıra, harfleri doğru yazma, kelimeleri doğru telaffuz etme, çıkaramadığı sesleri doğru seslendirme, dikte ile yazma çalışmalarına da destek verilmektedir.

DAVRANIŞ BOZUKLUKLARI

Davranış bozuklukları bireyin yaşına, gelişim düzeyine veya sosyal çevresine uygun olmayan sürekli ve tekrarlayıcı şekilde gözlemlenen olumsuz davranışlar olarak tanımlanır.  Fiziksel, zihinsel, duygusal ya da gelişimsel olarak belirli farklılıklara sahip olan özel gereksinimli bireylerde, bu farklılıklara davranış bozukluğu da sıklıkla eşlik edebilir. Bu bireylerin davranışlarında farklı nedenlerden dolayı davranış bozukluğu görülebilir.

Çocukluk ve ergenlik dönemlerinde görülen davranış bozuklukları, çocuğun bireysel yaşamını olduğu kadar çevresiyle olan ilişkilerini de olumsuz etkileyebilir. Davranış bozukluklarının erken dönemde ele alınması, bireyin sağlıklı bir yetişkinlik dönemine geçiş yapabilmesi açısından büyük önem taşır.

Belirtileri

Ortaya çıkmasında biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin etkili olduğu davranış bozuklukları şu belirtilerle kendini gösterebilir:

·         Sürekli olarak kurallara karşı gelme

·         Yoğun öfke nöbetleri

·         Sosyal ilişkilerde zorlanma

·         Akademik başarıda düşüş

·         Uyku ve yeme düzeninde bozukluklar

·         Kendine zarar verme davranışları

Özel Eğitimde Davranış Bozukluklarına Yaklaşımlar

1.    Pozitif davranış destekleme:

·         İstenilen davranışları teşvik etme

·         Olumsuz davranışları azaltma stratejileri

2.    Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı (BEP):

·         Davranış hedeflerinin belirlenmesi

·         Öğrenciye özel çözümler geliştirilmesi

3.    Sosyal beceri eğitimi:

·         Etkileşim ve iletişim becerilerini geliştirme

 Müdahale Yöntemleri

1.    Öğretmen merkezli yöntemler:

·         Olumlu pekiştireç kullanımı

·         Davranış değiştirme teknikleri

2.    Aile iş birliği:

·         Ailenin eğitime dahil edilmesi

·         Davranış değişikliği için ev ortamının düzenlenmesi

3.    Uzman desteği:

·         Psikolog ve terapistlerin rolü

·         Grup terapisi, oyun terapisi

Rehber Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi olarak biz; Merkezimizden özel eğitim ve rehabilitasyon hizmeti alan her bireyin; günlük yaşamını toplumun mutlu bir bireyi olarak sürdürmesi, yeteneklerini en üst düzeyde geliştirmesi, toplum tarafından anlaşılması ve toplumun tabii bir üyesi olarak kabullenilmesi problemleri ile ilgili toplumsal bilincin arttırılması için varız.

Bize Ulaşın